اهمیت بخش کشاورزی و اتکا به صادرات غیرنفتی، مسئله ای است که اغلب اقتصاد دانان امروزه بر آن اتفاق نظر دارند. در حال حاضر با توجه به محدودیت های وضع شده در بخش صادرات نفت، یکی از راه های احیای وضع اقتصادی توجه به صنعت کشاورزی است.
یکی از محصولات پربازده تجارت جهانی، صادرات حبوبات و صادرات خشکبار است. از گذشته تاکنون حبوبات بخش جدانشدنی سبد کالاهای مصرفی مردم ایران بوده است، چرا که پس از غلات، حبوبات اصلی ترین منبع مواد معدنی محسوب می شوند. از طرفی به دلیل پایین تر بودن قیمت آن در مقایسه با پروتئین های حیوانی، بخش بیشتری از افراد توانایی خرید و استفاده آن را دارا هستند.
امروزه در اغلب استان های کشور، حبوبات مختلفی اعم از: عدس، لپه، نخود، لوبیا و… کشت می شود. در واقع به دلیل وسعت زمین های حاصلخیز کشاورزی در ایران، کشت حبوبات یکی از پررونق ترین بخش های صنعت کشاورزی است.
در سال 2004 میلادی تامین بیش از 60 درصد از حبوبات جهان، در اختیار کشورهای ترکیه، مکزیک، ایران و استرالیا بود. اگرچه در طی سال های اخیر به دلیل وضع برخی از محدودیت ها، میزان صادرات حبوبات کاهش یافته است، اما همچنان بازار کشورهای همسایه بهترین مقصد صادراتی ایران محسوب می شوند. هم اکنون دو کشور آمریکا و هند در رده بیشترین متقاضیان حبوبات جهان قرار دارند. کشورهای آرژانتین، استرالیا، فرانسه، کانادا و میانمار بزرگترین صادرکنندگان در این زمینه محسوب می شوند.
در ادامه صادرات حبوبات؛ ضمن معرفی کامل حبوبات و انواع آن، ارزش غذایی و حجم تولیدی آن را بررسی کرده و در پایان نیز به تشریح وضعیت صادراتی این بخش از صنعت کشاورزی خواهیم پرداخت.
معرفی حبوبات و انواع آن ها
حبوبات دانه های خوراکی مغذی هستند؛ که از ارزش غذایی بالایی برخوردارند. حبوبات منبع ارزانی برای تامین نیازهای اساسی بدن به شمار می روند. بسیاری از افراد، از حبوبات به عنوان جایگزین گوشت در طبخ غذا استفاده می کنند. اگر چه میزان پروتئین موجود در حبوبات از گوشت و سایر ترکیبات آن کم تر است، اما منبع مغذی برای آن دسته از افرادی است که تمایل دارند رژیم غذایی خود را به حد تعادل نزدیک کنند.
قدمت این دسته از مواد غذایی به 2 الی 4 میلیون سال پیش باز می گردد. در فرهنگ های مختلف به ویژه کشورهای آسیای شرقی، از حبوبات در طبخ سوپ و انواع خوراک استفاده می کنند. در برخی از مناطق جهان نیز، از بذر یا دانه گیاهان به عنوان حبوبات در غذا استفاده می کنند. این گروه غذایی انواع مختلفی را شامل می شود که برخی از رایج ترین آن ها عبارتند از: نخود، لپه، لوبیا قرمز، لوبیا چیتی، نخود فرنگی، عدس، ماش، لوبیا سفید و… .
ارزش غذایی حبوبات
همانطور که پیش تر نیز اشاره شد حبوبات صادراتی یکی از منابع مغذی برای تامین ویتامین های مورد نیاز بدن است. این ماده غذایی سرشار از پروتئین و انواع ویتامین هایی است که بسیار برای زیبایی پوست و رشد موها موثرند. پروتئین موجود در انواع حبوبات علاوه بر تضمین کنترل هورمون ها، سیستم ایمنی بدن را نیز تقویت می کند.
حبوبات به دلیل فیبری که دارا هستند، قادرند قند خون و کلسترول موجود در بدن را کنترل کنند. به همین دلیل مصرف آن برای افراد مبتلا به بیماری دیابت بسیار توصیه می شود. همچنین؛ مصرف انواع حبوبات برای بسیاری از زنان شیرده و باردار مفید است. ویتامین b موجود در انواع حبوبات با کمک به تولید گلبول های قرمز و تقسیم طبیعی سلول، به رشد هر چه بهتر نوزاد کمک می کند.
نخود یکی از پرمصرف ترین انواع حبوبات محسوب می شود که سرشار از پتاسیم و انواع ویتامین هاست. مصرف نخود علاوه بر تقویت عملکرد حافظه، برای درمان مشکلات ریوی و پوکی استخوان نیز بسیار مفید است. عدس نیز یکی از مهم ترین مواد غذاییست که در سبد غذایی اغلب افراد قرار دارد. عدس به دلیل خاصیت دیر هضمی که داراست، بسیار مناسب افرادی است که قصد دارند در وعده های غذایی خود مقدار کمتری غذا مصرف کنند. تنظیم قند خون، درمان مشکل فقر آهن و کم خونی، تقویت معده و.. از دلایل اصلی مصرف عدس هستند.
حجم تولید حبوبات در ایران
میزان تولید حبوبات در ایران بسته به شرایط آب و هوایی، روش کاشت و نوع خاک متفاوت است. این میزان در سال 2020 میلادی نسبت به میانگین تولید، 3 درصد کاهش یافت، اما در سال 2021 با رشد 20 درصدی مواجه شد. به طور کلی کشت و پرورش حبوبات در ایران اغلب در فصل پاییز صورت می گیرد.
استان های آذربایجان شرقی و غربی، لرستان، کرمانشاه و کردستان بهترین مکان جهت کشت انواع نخود است. همچنین بیشترین حجم برداشت عدس نیز در استان های خراسان شمالی، لرستان، اردبیل و قزوین انجام می گیرد. در سال 2021 بالغ بر 850 هزار تن انواع حبوبات در مناطق شمال شرقی، شمال غربی و غرب ایران توسط تولیدکنندگان برداشت شد.
صادرات حبوبات صادراتی
به طور کلی بخش اصلی حبوبات تولیدی، توسط بازار داخلی مورد استفاده قرار می گیرد. اما برخی از حبوبات از جمله نخود و لوبیا سفید به دلیل حجم تولیدی بالا و استفاده کمتر بازار داخل، به سایر کشورها صادر می شود. صادرات حبوبات از جمله لوبیا سبز، لوبیا قرمز و لوبیا سفید به کشورهای حاشیه خلیج فارس و حوزه اوراسیا دارای سوددهی بالایی است. یکی از دلایل سوددهی بالای بازار تجارت و صادرات حبوبات در جهان عدم فاسد شدن آن در طولانی مدت است.
نوع حبوبات، کیفیت، قیمت تمام شده، بسته بندی مناسب و بازاریابی در میزان فروش و صادرات حبوبات بشدت تاثیرگذارند. در حال حاضر حبوبات به دو صورت بسته بندی یا فله ای به کشورها ارسال می شوند که فله ای دارای قیمت پایین تری است. صادرات حبوبات به لحاظ کیفیت دارای دسته بندی های مختلفی است و از این نظر قیمت نهایی آن با یکدیگر متفاوت است. این مسئله سبب می شود فرد مصرف کننده متناسب با میزان بودجه خود، نوع کیفیت حبوبات را تعیین و خریداری کند.
در حال حاضر کشورهای افغانستان، پاکستان، روسیه، امارات، ترکیه، ایتالیا، ارمنستان، قطر و عراق اصلی ترین مقاصد صادراتی ایران به شمار می روند. در این بین، صادرات به عراق به دلیل سهولت در حمل و نقل و پتانسیل سوددهی بالا، مناسب ترین مقصد برای صادرکنندگان ایرانی است.
